Θλιβερή επέτειος!

Στη Ρωσία του Πούτιν μια ποιήτρια, μέλος μιας ομάδας που πιστεύει ότι η ευτυχία μπορεί να μεταδοθεί μέσω της ποίησης, θα υποβληθεί για ένα μήνα σε ψυχιατρικές εξετάσεις. Έτσι αποφάσισε το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας. Ένας Έλληνας γιατρός που ανακάλυψε ότι η ευτυχία μεταδίδεται σε εμάς μέσω των φίλων μας, ήταν πέρυσι στη λίστα του περιοδικού Time με τα 100 πρόσωπα του κόσμου που ασκούν τη μεγαλύτερη επιρροή. Άδικη που είναι η ζωή.

Ο Νικολάι Μπερντιάγεφ στο βιβλίο του «Οι δαίμονες της ρωσικής επανάστασης» λέει ότι υπήρχε πάντα η ντροπή της προσωπικής άποψης στην Ρωσία. Την επιστροφή στον μπολσεβίκικο τρόπο σκέψης επισήμαινε και η Πολιτόφσκαγια όσο ζούσε. Ο Ντοστογιέφσκι γράφει στο «Έγκλημα και τιμωρία» : «Θα ‘θελα να ξέρω τι είναι εκείνο που φοβούνται πιο πολύ οι άνθρωποι. Το να κάνουν ένα βήμα προς τα μπρος, να πουν δυο λόγια για το πιστεύω τους-αυτό σίγουρα το φοβούνται πάνω απ’όλα».

Δεν είναι δικό μου συμπέρασμα πως η γλώσσα μας κάνει ανθρώπους. Αισθάνομαι ωστόσο ότι η γνώμη, όταν συνοδεύεται από σκέψη, όχι μόνο στην ανελεύθερη Ρωσία, μπορεί να σημαίνει ακόμα και στις μέρες μας απειθαρχία, θράσος και ασέβεια. Όταν οι σκέψεις που εκφράζω είναι πολύ προσωπικές, νιώθω και εγώ πως αμαρτάνω. Οι άνθρωποι στις απρόσωπες κοινωνίες των πόλεων, δεν έχουνε πια σκέψεις, έχουνε στάσεις. Τις σκέψεις μας δεν μας τις ζητάει κανείς πια, εκτός αν πρόκειται να μας «φακελώσουν». Το σύμπτωμα περιγράφει γλαφυρά στο βιβλίο του και ο Μπαράκ Ομπάμα:« Ο πολιτικός διάλογος έχει εκφυλιστεί και στη θέση του προσφέρεται ένας κατάλογος έτοιμων, πολωτικών επιλογών: θέλεις το ένα ή το άλλο, είσαι υπέρ ή κατά;».

Η ενστικτώδης ξενοφοβική αντίδρασή σου είναι να φύγουν οι ξένοι. Αλλά δεν σκέφτηκες. Εξέφρασες απλά ένα ένστικτο. Τα κόμματα καλύπτουν απόλυτα αυτήν σου την ανάγκη. Δεν χρειάζεται να έχεις άποψη. Είσαι ΠΑ.ΣΟ.Κ, είσαι Ν.Δ και αυτό σου λύνει τα χέρια. Οι περισσότεροι από όσους κινούνται σε αυτούς τους χώρους, έχουν γνώμες-στάσεις για επαγγελματικούς λόγους και χρήση, για να μπορούν να τις περιφέρουν και να φουσκώνουν από υπερηφάνεια. Εξοργίζονται μάλιστα εύκολα όταν το θρασύ και προσβλητικό τους δίκιο δεν αναγνωρίζεται. Δεν διανοούνται ότι μπορεί να υπάρχει κάτι πέρα από τη μύτη τους. Και σίγουρα δυσκολεύονται να συζητήσουν.

Η σκέψη όμως είναι πάνω απ’όλα θέμα εξάσκησης. Οι άνθρωποι που φοβούνται να σκεφτούν, φοβούνται να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους. Το να σκέφτεσαι δεν σε κάνει υποχρεωτικά λιγότερο εγωιστή, απλά σε οδηγεί πιο ομαλά προς μια πιο κομψή έκφραση του εγωισμού σου. Περνώντας από τη φάση του έρωτα με τον εαυτό μας στη φάση της αγάπης μας για εκείνον, δεχόμενοι θαρραλέα τις αντιφάσεις μας, ενηλικιωνόμαστε πραγματικά. Αγαπώντας τον εαυτό σου, φτάνεις τελικά να αγαπήσεις τους άλλους, χωρίς να το θέλεις.

Αν δεν μάθουμε στον άνθρωπο να εκφράζει αυτό που σκέφτεται, πρέπει να καταλάβουμε ότι του προσθέτουμε μια αναπηρία που κουβαλάει έξω στην κοινωνία μαζί του. Η ανικανότητά του να εκφραστεί, τον καθιστά επικίνδυνο. Γιατί η κοινωνία σου στήνει την εξής παγίδα: να μαγευτείς από τις απολαύσεις της ή να αρχίσεις να στοχάζεσαι εναντίον της με θυμό, δαιμονοποιώντας τις προθέσεις της. Όταν αρχίσεις να αμφισβητείς τα λόγια σου, όταν ξεκινήσεις να αμφιβάλλεις για την ειλικρίνειά σου, όταν δεν παίρνεις πια στα σοβαρά τον εαυτό σου (που είναι θέμα χρόνου να σε προδώσει), είσαι στο σωστό δρόμο. Η δυσκολία στη συνέχεια είναι να αντικαταστήσεις την πηγή της αυτοπεποίθησής σου. Η υποκρισία θα γίνει ειλικρίνεια. Όχι η ειλικρίνεια της βλακώδους ανδρικής ωμότητας, αλλά μιας βαθύτερης γνώσης του εαυτού σου μέσω της οποίας θα κερδίσεις την ισορροπία σου.

Ακόμα και την πιο όμορφη ενασχόληση, ένα νεκρό σύστημα που έχει παγιωθεί, μπορεί να την κάνει ανόητη, πεζή, αντιδημιουργική. Η δημοσιογραφία για παράδειγμα ακόμα περιμένει κάποιον να της σφυρίξει την αλήθεια. Το ρεπορτάζ είναι ένα ενδιαφέρον κείμενο που οι αρχισυντάκτες προσπαθούν να σιγουρέψουν ότι δεν μπορεί να διαβαστεί. Όλα πρέπει να γράφονται λες και τα συντάσσει ο ίδιος άνθρωπος, να μην ξεχωρίζει καθόλου η πένα του. Ούτε καν αυτοί που γράφουν κάθε μέρα για τον κόσμο δεν νοιάζονται για αυτόν. Και αυτό φαίνεται όταν αρνούνται να ψάξουν στα βιβλία-είναι ελάχιστοι αυτοί που το κάνουν. Άλλοι νοιάζονται αλλά δεν βρίσκουν τον τρόπο να βοηθήσουν, μένοντας εγκλωβισμένοι ανάμεσα στη δημιουργικότητα και την πειθαρχία. Και η δημοσιογραφία κατάντησε ένα σχολείο της γνώσης. Με κακά βιβλία και αδιάφορους δασκάλους. Το μεγαλύτερο καύχημα του δημοσιογράφου εξακολουθεί να είναι ότι έχει ρεπορτάζ. Λες και έχει μείνει τίποτα άλλο στη ζωή που μπορεί να αποκαλυφθεί.

Από την άλλη πλευρά του καναπέ, οι «κάτοικοι» της τηλεόρασης δεν παραδέχονται ότι δεν μπορούν να προσφέρουν κάτι πιο ποιοτικό από αυτό που παράγουν. Η αλήθεια είναι ότι αυτά που βλέπουμε είναι αυτά που εκείνοι είναι σε θέση να μας προσφέρουν. Σε αυτά και μόνο σε αυτά είναι διατεθειμένοι να μας εθίσουν. Μαγειρεύουν και μας προσκαλούν σπίτι τους. Πώς γίνεται εξάλλου η τηλεόραση να γνωρίζει εκείνο που θέλουν οι άλλοι και κανένας αυτό που θέλει ο ίδιος προσωπικά;

Φυσικά και ζητάω πολλά. Οι καλές εφημερίδες σου δίνουν αν τις διαβάζεις συστηματικά, μια εικόνα. Πρόκειται ωστόσο για μια εικόνα θολή. Αν θες να δεις καλύτερα, γουρλώνεις τα μάτια και προβληματίζεσαι με υπομονή μέσα από τις περιγραφές της αλήθειας μήπως μια μέρα την αναγνωρίσεις. Πρέπει να θυμόμαστε, άλλωστε, ότι η αλήθεια είναι ένας αυτοσχεδιασμός περισσότερο ελεύθερος και από το ψέμα.

Ο άνθρωπος του 21ου αιώνα παραμένει εκδικητικός, παρορμητικός και εύθικτος διότι δεν έχει μάθει να εκφράζει αυτό που έχει μέσα του και να αποδέχεται την ανεπάρκειά του. Επειδή κάποια άλλα πράγματα τα δέχτηκε, τα κατάπιε αλλά δεν μπορεί να τα χωνέψει. Και τον βαραίνουν κάθε μέρα όσο κι αν προσπαθεί να τα απωθήσει από τη μνήμη του. Δεν έχει συνηθίσει ακόμα την κυνική του αμνησία για τα δράματα και την ανθρώπινη εκμετάλλευση. Δεν μπορεί να ξεχάσει ότι οι πιο πολλοί ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας ενώ κάποιοι άλλοι πάνω από τα όρια του πλούτου. Αλήθεια, δεν έχουν πλάκα όλες αυτές οι στρατιές των μετανοημένων εκατομμυριούχων, οι μετανοημένες πόρνες, οι μετανοημένοι πολιτικοί μας; Ο τηλεμαραθώνιος του Σκάι μας αποκάλυψε ότι εμείς το ‘χουμε περισσότερο ανάγκη να βοηθήσουμε. Έτσι έλεγαν και καμάρωναν οι συμμετέχοντες!

Ο λόγος είναι ένα πολύτιμο τριαντάφυλλο. Πρέπει να φροντίζεις να μη μαραθεί και ταυτόχρονα να προσέχεις να μην κοπείς. Χάνοντας καθημερινά όλο και περισσότερο την επαφή με τη γλώσσα, χάνουμε τις γεύσεις και τις μυρωδιές της. Το μυαλό μας δεν είναι μία συσκευή, δεν είναι ένα πλυντήριο να το ρυθμίσουμε. Πρέπει να βάλουμε ξανά τις λέξεις στη σκάφη, να τις τρίψουμε υπομονετικά, μέχρι να βρουν πάλι το χρώμα τους οι σκέψεις μας. Εκείνες παραμένουν ο μεγαλύτερος φόβος μας. Το πρόβλημα που δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε. Και «πάντα για άλλους μιλάμε».

Αν τυχαίνει, λοιπόν, να έχουμε στις πόρτες μας καλές κλειδαριές, δεν σημαίνει ότι έχουμε ασφαλίσει και καλές κοινωνίες. Εκτός αν μπορείτε να μου δείξετε κάποιον που διπλοκλειδώνει και αισθάνεται ευτυχισμένος. «Όποιος θυσιάζει την ελευθερία του για την ασφάλειά του δεν αξίζει καμία από τις δυο» έλεγε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος. Ένας βασικός κανόνας της ψυχολογίας διδάσκει ότι ένα παιδί δεν φτάνει να το ελέγχεις. Πρέπει και να το αγαπάς. Να χτίζεις μαζί του καθημερινά μια σχέση εμπιστοσύνης. Η νέα κυβέρνηση αποφάσισε να αποκαταστήσει κάπως αυτή τη σχέση με τη δημόσια διαβούλευση, αλλά η συγκυρία ευνοεί περισσότερο τις επικρίσεις παρά τον έπαινο για αυτήν της την πρωτοβουλία. Ας έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας ωστόσο αυτό που έλεγε ο Τζον Στιούαρτ Μιλ: «Το κράτος που μειώνει τη σπουδαιότητα των πολιτών του προκειμένου να είναι πιο πειθήνια όργανα στα χέρια του, έστω και για λόγους ευεργετικούς, θα διαπιστώσει πως με ανθρώπους μικρούς δεν μπορούν στ’ αλήθεια πράγματα σπουδαία να επιτευχθούν».

Οι εξουσίες, προσπαθώντας να αχρηστεύσουν το δικαίωμα μας να σκεφτόμαστε, δεν φρόντισαν να ξεριζώσουν τα συναισθήματά μας. Βολεύτηκαν εκείνες και παγίδευσαν εμάς. Δεν θα ξεμπερδέψουν όμως εύκολα μαζί μας, σε όσα στρατόπεδα κι αν μας χωρίσουν. Τα πράγματα που ακόμα μας ενώνουν, το αίσθημα του ανικανοποίητου και η ανάγκη μας για μια ανθρωπινότερη και δημιουργικότερη ζωή, δεν καταπνίγονται από νόμους και απαγορεύσεις. Το στρατόπεδο του Μάη φέρνει σε αμηχανία ακόμα κάθε εξουσία και εμφανίζει μπροστά στα μάτια της το τρομακτικό φάντασμα της ελευθερίας.

Τι θα λέγατε λοιπόν για αρχή να λογοκρίνουμε τη σιωπή; Και μετά να κάνουμε αυτό που θα μας πουν τα παιδιά. Αν μας πουν να πολεμήσουμε, θα πολεμήσουμε. Αν μας πουν να παίξουμε, θα παίξουμε. Δεν είναι τόσο δύσκολο όσο ακούγεται. Αν κολλάμε κάπου, θα διαβάζουμε τις οδηγίες. Θα μας βοηθούν κι εκείνα.

Το blog μου έγινε δύο χρονών. Τώρα τελευταία έχει χάσει το χιούμορ του. Εγώ δεν το έχασα. Ίσως να μου λείπει η ανεμελιά μου. Δεν σου πετυχαίνει άλλωστε πάντα το κείμενο. Ευχαριστώ όλους όσοι μπήκαν στον κόπο να με διαβάσουν αυτά τα δύο χρόνια. Κυρίως όμως πρέπει να ευχαριστήσω όσους δεν πιστεύουν καθόλου σε μένα. Όσους με υποτιμούν επειδή δεν με καταλαβαίνουν. Ποιος θα συνέχιζε χωρίς εκείνους;

Όλοι μας έχουμε ανάγκη την αδικία για να νιώσουμε αληθινοί. Και κρατάμε για εμάς το ελιξίριο της αθωότητας. Σε γενικές γραμμές, διαφωνούμε. Δεν έγινε και τίποτα, αν μπορέσουμε να το δεχτούμε. Δεν θέλω σε καμία περίπτωση να με εμπιστεύεστε. Θέλω να με αμφισβητείτε. Θέλω να συζητάμε. Είναι ο πρώτος από μια σειρά άθλων που πρέπει να πραγματοποιήσουμε. Σας ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου.