Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου 2011

Επιείκεια ή βαρβαρότητα

Κουράζομαι πάρα πολύ, ετοιμάζω το επόμενο λάθος μου. Μπρεχτ.

28-8-2011: Ο κανονισμός είναι καινούριος. Ο Γιουσέιν Μπολτ ακυρώνεται στον τελικό των 100 μέτρων επειδή έφυγε νωρίς. Μια κι έξω. Ο πλανήτης σοκάρεται αλλά δεν γνωρίζει γιατί. Έχει ξεχάσει τι τον εκπλήσσει. Καταναλώνει μάλιστα τις εικόνες με μία δόση χαιρεκακίας. Οι μηχανές που επιθυμεί η τηλεόραση δεν νοείται να είναι ελαττωματικές αφού οι ακρογωνιαίοι ηλίθιοι φρόντισαν να θεσμοθετήσουν την παράνοια. Ο εκβιασμός της τελειότητας επιτυγχάνει, η πειθαρχία θριαμβεύει, ο εκφασισμός τελειοποιείται, η μανία της κάθαρσης συντρίβει τη λατρεία του δίκιου. Μετά την απομάκρυνση εκ του βατήρα, ουδέν λάθος αναγνωρίζεται. Πλέον ο αφέτης με το όπλο του απειλεί και τινάζει χρονιές στον αέρα. Κανείς δεν θα κλέβει λένε στην I.A.A.F, προέχει η αξιοπιστία του συστήματος όπως αλλού η σταθερότητά του. Δεν τρέχει και τίποτα που δεν θα τρέξει ο Μπολτ. Καλά να πάθει!

Η θανάτωση του εγκληματία μπορεί να είναι ηθική. Ουδέποτε η νομιμοποίησή της. Μπένγιαμιν.

22-9-2011: Το hashtag Troy Davis, εμφανίστηκε αργά το βράδυ στο Twitter. Από κάποιον που ακολουθώ θεωρείται τρεντ που δεν είναι δυνατόν να μας κάνει να ξεχνάμε τα δικά μας προβλήματα. Ο Τρόι Ντέιβις, παρά τις αντιδράσεις, τις αμφιβολίες και την έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων (DNA και όπλο), παρόλο που 7 από τους 9 μάρτυρες ανακάλεσαν, εκτελείται. Η ένεση καθυστερεί αλλά γίνεται. Ήταν να πεθάνει στις 2 το πρωί, τελικώς πεθαίνει την ώρα που με έπαιρνε ο ύπνος καθώς το Ανώτατο Δικαστήριο δεν μπλοκάρει τη διαδικασία. Ο Ντέιβις είχε γίνει σύμβολο για τον αγώνα ενάντια στην θανατική ποινή, δεν ήταν τυχαίος, δεν ήταν σαν κάτι ανώνυμα ανθρωπάκια που είναι καθημερινό λίπασμα. Ήταν κάποιος που μπορούσε να σωθεί. Ο Ομπάμα ένιψε τας χείρας του, τυπικά, όπως ακριβώς κυβερνάει, αφού η δικαστική υπόθεση αφορούσε στην πολιτεία της Τζόρτζια και όχι την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Έξω από τη φυλακή του Τζάκσον δεν ακούγεται σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες το σύνθημα:«Αφήστε τον να ζήσει αλλιώς θα σας γαμήσουμε». Σε αυτά οι λαοί είναι πιο κόσμιοι. Μια απειλή για τη δικαιοσύνη οπουδήποτε είναι μια απειλή για τη δικαιοσύνη παντού, έλεγε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και κανείς δεν το έχει επαναλάβει έκτοτε πειστικά.

Δύο περιπτώσεις άσχετες που μας αποπροσανατόλισαν από τα δικά μας για μερικά δευτερόλεπτα. Τι σχέση έχουμε εμείς με τον Μπολτ που επειδή έκανε ένα λάθος τιμωρείται, τι σχέση έχουμε με τον Ντέιβις που παρά τις αμφιβολίες εκτελείται; Ένας πλανήτης στην υπηρεσία της ατέλειας και της αμφιβολίας, χωρίς εκείνες να αποτελούν πρόσχημα για τεμπελιά και αδικία, ένας που θα λαμβάνει ουσιαστικότερα υπόψη του τον άνθρωπο στα καταστροφικά σχέδιά του, θα ήταν η εύκολη λύση για όσους δεν μπορούν να πολεμήσουν και να αφομοιωθούν, σωστά;

Ένα είναι σίγουρο: Όσο αλληλοεξοντωνόμαστε, αθροίζουμε ήττες- μη θαρρεί κανείς ότι κερδίζει. Παράλληλα, ακόμη και τα αληθή γίνονται ψευδή όταν αποκλείουν την αμφιβολία- η σκέψη παρουσιάζεται κατευθείαν στο μνήμα της. Νίκες, συνεπώς, θα πανηγυρίζαμε εάν παύαμε να είμαστε σκληροί με τους ενόχους και στεκόμασταν επιεικείς με τους κατηγορούμενους, αρετή που ο Αριστοτέλης θεωρούσε σημαντικότερη από την ίδια τη Δικαιοσύνη. Το πρωί, βεβαίως, που όλοι παίζουμε τους εαυτούς μας, η επιείκεια είναι άγνωστη. Οι άυπνοι που τυχαίνει να τη γνωρίζουν καλύτερα, φοβούνται τις κοινωνίες που θα ορφανέψουν από λάθη. Όσο για εκείνους που ξύπνησαν από το λήθαργο αργά, είναι επόμενο να δυσανασχετούν με κάθε μικρή αλήθεια. Δεν πρόκειται να αποδεχτούν εύκολα ότι οι κυβερνήσεις που ψήφιζαν αποφάσισαν, κάποια στιγμή, να γίνουν τόσο αδύναμες όσο μια κοπέλα που πάσχει από νευρική ανορεξία. Και ξανακοιμούνται περιμένοντας την ώρα του Καραμανλή ή του Σημίτη.

Ερεθίσματα, ωστόσο, για αφύπνιση κάνουν την εμφάνισή τους καθημερινά μπροστά στα αδιάφορα μάτια διαφόρων επαναστατημένων. Θα τα δουν να περνούν από το timeline τους εάν βγάλουν τους επιδέσμους της τυφλής αγανάκτησης και αφήσουν τα αυγά για κανένα πεινασμένο στόμα. Διαφορετικά αποδέχονται, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ότι η μοναξιά είναι περισσότερο καιρό ανίκητη από τη βλακεία και ότι τίποτα δεν έχει βρεθεί ακόμα που θα μπορούσε να αντικαταστήσει το εγώ και την τραγωδία του ατόμου μέσα στην ιστορία. Η Δικαιοσύνη θα είναι η ίση μοιρασιά της οδύνης (Νίτσε) και το τρεμάμενο σώμα του Τριαρίδη θα ξεσκάει μόνο όταν θα το πηγαίνουν περίπατο τέσσερις.

Το δίλημμα είναι σαφές και πιθανότατα γι’αυτό δεν κατορθώνουμε να το ορίσουμε: Επιείκεια ή βαρβαρότητα. Αλληλεγγύη ή βαρβαρότητα. Ή Θεοί αληθινοί ή ο Θεός του Γκοϊτισόλο θα συνεχίσει να αναρωτιέται τι θα γίνει με την πάρτη μας:« Τι άλλαξε πάνω στη γη την οποία σύμφωνα με το θρύλο δημιούργησα μέσα σε μία εβδομάδα; Προς τι λοιπόν να παρατείνεται άνευ λόγου αυτή η φάρσα; Γιατί εξακολουθούν πεισματικά να αναπαράγονται οι άνθρωποι;».

Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2011

Μια καλή απάντηση

Ρώτησαν έναν εργάτη στο δικαστήριο αν ήθελε να δώσει τον πολιτικό ή τον θρησκευτικό όρκο. Εκείνος αποκρίθηκε:«Είμαι άνεργος». Αυτό δεν το είπε μόνο από αφηρημάδα, παρατήρησε ο κ. Κ. Με αυτή την απάντηση τους έδωσε να καταλάβουν ότι τέτοιες ερωτήσεις, ναι, ίσως ακόμα κι αυτή η δικαστική διαδικασία μπορεί να μην έχουν γι’αυτόν καμία σημασία. Μπέρτολτ Μπρεχτ. Ιστορίες του κυρίου Κόυνερ.

Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου 2011

Υποκριτή αναγνώστη, όμοιέ μου, αδερφέ μου*

Οι άνθρωποι είναι τα μόνα ζώα που ζουν υπηρετώντας τις μηχανές που επινοούν(Γκαλεάνο). Που η διάλυση της χώρας τους αποτελεί κεντρική πολιτική της κυβέρνησής τους. Που ικανοποιούν όλα τα βίτσια των δανειστών τους. Που πίστεψαν ένα παιδί που τους είπε ότι λεφτά υπάρχουν ενώ το μόνο που ήθελε ήταν να το αγαπήσουν για την καρδιά του.

Οι άνθρωποι που δεν ξέρουν για ποιο λόγο γεννήθηκαν οι υπόλοιποι-πάντως εκείνοι γεννήθηκαν για να τους κατηγορούν. Που δεν είναι ευχαριστημένοι ποτέ με τα αγαθά των άλλων-έχουν πολλά που θα έπρεπε να έχουν αυτοί. Που είναι ρηχοί και επιφανειακοί από άποψη-θαρρούν πως πατούν στη γη ενώ αυτή γυρίζει. Που όπου δουν βυθό, τρέχουν να ανασύρουν το μυαλό και την ψυχή τους. Που φτάνουν στο σημείο να παντρεύονται επειδή φοβούνται το θάνατο- η μελαγχολία της ερωτικής ελευθερίας γίνεται παρηγορητική καταπίεση αιωνιότητας και το «για πάντα» γίνεται πράξη, έστω προσωρινά. Οι άνθρωποι που αναζητούν την ασφάλεια σε μία σχέση επειδή δεν μπορούν ακόμα να κλείσουν τάφο και επειδή πάλι φοβούνται το θάνατο. Πάντα φοβούνται το θάνατο. Οι άνθρωποι που βάζουν πια απέναντί τους ένα ζεστό pc και όχι ένα ζεστό κορμί. Που δεν διεκδικούν ό,τι λατρεύουν για να μην πληγωθούν. Που ζητούν όλα τα σωστά πράγματα από τους λάθος ανθρώπους.

Οι άνθρωποι που αποδεικνύονται συνέχεια δειλοί και βαρετοί για τη ζωή. Που τους χωρίζει η αγάπη και τους ενώνει το συμφέρον και το μίσος. Που η μόνη αλληλεγγύη που γνωρίζουν καλά είναι η αλληλεγγύη του κλέφτη. Που μπορούν να ενωθούν, αλλά μόνο αν ξέρουν ότι θα είναι για λίγο. Που πατούν την τσίχλα που πέταξαν χθες στο δρόμο και γίνονται έξω φρενών. Που με απίστευτη ευκολία παίρνουν κάτι που άκουσαν και το παρουσιάζουν σαν δικό τους. Που έχουν ακόμα σε υπόληψη τον εαυτό τους στα 28 τους και τον πουλούν με την ελπίδα να αποδειχτεί φιλικός προς το περιβάλλον. Που παριστάνουν με επιτυχία τους ταλαντούχους. Που όταν λένε η ανεξαρτησία μου, εννοούν η σκλαβιά μου. Που δεν έχουν άδικο- αν έχουν δίκιο είναι μια άλλη ιστορία.

Οι άνθρωποι που δεν τολμούν να εκφραστούν γιατί ο κόσμος γύρω τους γέμισε αποκαλύψεις και αλήθειες. Που επέτρεψαν κάθε τους συζήτηση να περιστρέφεται, άκουσον-άκουσον, γύρω από τα χρήματα. Που θυματοποιούνται, άρα δεν είναι ακόμα θύματα. Που διψούν για καταδικασμένες να αποτύχουν ιδέες και σου δίνουν τη ψυχή τους. Που ακόμα κι αν τα έχαναν όλα, δεν θα έχαναν το κέφι τους να βρίζονται. Που φτάνουν ψηλά όταν είναι εργασιομανείς, δηλαδή τεμπέληδες με τους εαυτούς τους. Που κάνουν συνέχεια νέους φίλους στο Ίντερνετ ώστε να είναι σίγουροι πως αν πάθουν κάτι, θα βρεθούν άλλοι άνθρωποι να αδιαφορήσουν. Οι άνθρωποι εναντίον των οποίων θα είχαν ξεσηκωθεί όλα τα ζώα, αν είχαν Μ.Μ.Ε.

Οι άνθρωποι που την ανθρωπιά τους την είπαν διαπλοκή. Που σκαρώνουν μία φάρσα σε όλη τους τη ζωή και την υπηρετούν. Που προδίδουν την ύπαρξή τους ώστε να πείσουν για τις απόψεις τους. Που ό,τι και να σου πουν ότι πιστεύουν, δεν θα είναι αλήθεια. Που τους είπαν να νοικοκυρέψουν το σπίτι τους και κατάλαβαν πως πρέπει να διώξουν τα παιδιά τους. Που σε καλούν να αλλάξεις τον κόσμο ενώ ήδη αυτός αλλάζει. Που η ειλικρίνεια τους προκαλεί απέχθεια και η εντιμότητα γέλια.

Οι άνθρωποι που δεν αμφιβάλουν ποτέ. Που η μετριότητα είναι η μοναδική μεγαλοφυΐα που σταθερά σου αναγνωρίζουν. Που δύσκολα θα διέκριναν ευφυΐα σε κάποιον που ακούει, πόσο μάλλον σε κάποιον που έχει πελαγώσει. Που δεν είναι έξυπνοι για περισσότερο από δύο λεπτά. Που η ευφυΐα τους έγινε ο λόγος της χρεοκοπίας τους. Που θέλουν να σε σώσουν αλλά με τους δικούς τους όρους. Που το ποιος είναι ο πιο επιτυχημένος, το βάφτισαν επικοινωνία. Που υπερασπίζουν ο καθένας το δικό του δέντρο και καίγονται μαζί με αυτό γιατί εκεί ήταν η θέση τους στην κοινωνία- δεν ήταν καν επιλογή τους. Που αντάλλαξαν την τρέλα τους για μία καλή θεσούλα. Που ποτέ δεν σε κρίνουν από τα λόγια σου ενώ τα έργα σου είναι συχνότερα αποτέλεσμα συμβιβασμών.

Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να σκοτώσουν όλους τους θεούς τους και ανασταίνουν πάντα έναν. Που δεν μπορούν να γίνουν καλύτερα όντα και γι’αυτό πιστεύουν σε ανώτερα. Που δεν έχουν στόχο την αυτοκαταστροφή αλλά τη σωτηρία τους ένα δευτερόλεπτο πριν. Που δεν αισθάνονται ποτέ γελοίοι όταν μιλούν για τον εαυτό τους, ενώ θα έπρεπε να είναι ζήτημα αξιοπρέπειας το να μη ξέρει κανένας ποιοι είναι. Που πάντα μένουν εκεί που είναι η κόλασή τους. Που θα πάγωναν χωρίς τις ψευδαισθήσεις τους: Μπροστά στη σκέψη τόσων αδικαίωτων υπάρξεων που πέρασαν από τη γη και χαθήκαν, κανείς δεν θα μπορούσε να πάει στη δουλειά του το πρωί. Όλοι θα ξερνούσαν από φρίκη στην τουαλέτα.

Οι άνθρωποι που όταν ήμουν πιο μικρός, κανείς τους δεν τολμούσε να αρρωστήσει. Που δεν κραυγάζουν ποτέ την πλήρη αλήθεια γιατί κανείς δεν θα τους δώσει σημασία και αυτό θα τους κοστίσει. Που όταν αναφέρονται με νοσταλγία στα παλιά δεν εξιδανικεύουν το παρελθόν αλλά τα νιάτα τους. Που ο αγώνας τους αξίζει αρκεί να υπάρχει κάπου μία υπέροχη γυναίκα. Που δεν τους επιτρέπεται να ζήσουν σαν άνθρωποι. Που πάντοτε πεθαίνουν μες στα χέρια μας.

Οι άνθρωποι «με τις μικρότητες μας, τις κακίες, τις έχτρες μας, με τις φιλοδοξίες, την άγνοιά μας, τα γερατειά μας»(Ρίτσος) που σαν τον Μπουκόφσκι λέμε: «Οι άλλοι είναι σαν τους άλλους». Οι άνθρωποι που τελειώνοντας το κείμενο θα σκεφτούν:«Δεν εννοεί εμένα». Οι άγιοι τούτοι άνθρωποι: Δώσ’τους έναν κόσμο δίκαιο και θα στον γυρίσουν πίσω προσβεβλημένοι. Θα προτιμήσουν αυτόν που έχουν τώρα και που τους επιτρέπει, ευτυχώς, να υποκρίνονται. Ο άνθρωπος είναι η απάντηση έλεγε ο Μπρετόν. Δεν είπε τίποτα για λύση.

Όλα αυτά συνθέτουν την καταδίκη τους; Το ακριβώς αντίθετο θα λέγαμε. Τίποτα δεν θα μας έκανε καλύτερους. «Παρά τον πλούτο των βιωμένων εμπειριών τους, οι άνθρωποι βγαίνουν πάντοτε από μία ιστορική δοκιμασία όσο βλάκες είχαν μπει» λέει ο Κούντερα. Και όσο γενναιόδωροι, όσο φιλότιμοι, όσο δημιουργικοί συμπληρώνω εγώ. Τις τιμωρίες, τους εκβιασμούς και τις προσβολές, ας τις βάλουν λοιπόν εκείνοι εκεί που ξέρουν και εμείς θα θεωρήσουμε το επεισόδιο λήξαν. Αλλά είπαμε, οι άνθρωποι είναι τα μόνα ζώα που ζουν υπηρετώντας τις μηχανές που επινοούν. Στο όνομά τους, ο Σαρκοζί μας ενημέρωσε ότι μολύνουμε την Ευρώπη, σαν νέοι Εβραίοι, και με έκανε να αισθάνομαι άβολα με τέτοιο κοπλιμέντο. Αν δεν ήξερα τι καλοί άνθρωποι είναι κατά βάθος και τι ζόρι τραβάνε με τις τράπεζές τους εξαιτίας μας, θα σκεφτόμουν ότι τα φιλαράκια τους θέλουν να μας αγοράσουν πιο φτηνά. Τίποτα δεν αποκλείεται.

*Πρόκειται για φράση του Μπωντλαίρ.

Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου 2011

Υποδοχή ηρώων

Ένας θησαυρός επιστρέφει στους Έλληνες. Ο Χρήστος Τζέκος, ο μεγάλος Έλληνας προπονητής, είχε δικαιωθεί από τα ψηφιακά αρχεία της ΕΡΤ πολύ πριν την αθωωτική απόφαση του Τριμελούς Εφετείου. Η εκπομπή με τα κατορθώματά του δεν είχε εξαφανιστεί όπως κάποιος θα περίμενε. Βρισκόταν εκεί για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι από τι σκευάσματα φτιάχνονται οι πρωταθλητές.

Αν κάποιοι τολμηροί θελήσουν να δώσουν βάση στην κατάληξη της υπόθεσης, για άλλη μια φορά θα δουν ότι απεδείχθη πως δεν είναι η οικονομία, η Δικαιοσύνη ή το ντόπινγκ το εθνικό μας θέμα, αλλά τα τροχαία ατυχήματα εντός πόλεως. Το μοιραίο βράδυ της 12ης Αυγούστου του 2004 θα μείνει στην ιστορία ως η πιο άτυχη στιγμή στην καριέρα των δίδυμων πύργων του ελληνικού σπριντ και το μόνο που απομένει είναι να στηθεί ένα εκκλησάκι ή ένα λιγότερο μακάβριο μνημείο στην παραλιακή λεωφόρο για τα δύο παιδιά που έχασαν την ευκαιρία να κάνουν πράξη το όραμα του Χρήστου για το 2004: Δεν θα έτρεχαν στην Αθήνα. Θα πετούσαν.

Το τροχαίο ήταν, δίχως άλλο, η φυσιολογική κατάληξη του κυνηγητού που είχε ενταθεί μετά το 2003. Τότε ο Κεντέρης δεν τους είχε κάνει τη χάρη να κατέβει στο Παγκόσμιο του Παρισιού. Λίγοι θυμούνται την ύποπτη μη συμμετοχή του που ανακοινώθηκε λίγες μέρες πριν ξεκινήσουν τα 200 μέτρα με δικαιολογία έναν μικροτραυματισμό. Το τιμ Τζέκου ανανέωσε το ραντεβού του με τη WADA, προσδοκώντας ίσως σε μία πιο διακριτική μεταχείριση τον επόμενο χρόνο στην έδρα μας. Οι ελεγκτές όμως είχαν προαποφασίσει το τέλος του προκλητικού ελληνικού θαύματος και ο σκηνοθέτης δεν είχε καμία διάθεση να το επιτρέψει. Μας την έχουν στημένη; Θα τους τη στήσουμε κι εμείς.

Ας μη σπεύσουν να δουν κάποιοι αφελείς, άσχετοι ή απλώς ηθικολόγοι στην Θάνου και τον Κεντέρη την Ελλάδα που προσπαθεί να ξεφύγει από τους ελεγκτές της τρόικας, ενώ τα προηγούμενα χρόνια παραποιούσε τα στοιχεία των επιδόσεών της. Εξάλλου. οι τροικανοί μάλλον θα ήταν υπερήφανοι αν βρισκόντουσαν στις προπονήσεις των υπεραθλητών μας και έβλεπαν πόσο ανταγωνιστικοί και αποδοτικοί ήταν οι Έλληνες σε σχέση με άλλους Ευρωπαίους σπρίντερ. Ο Χρήστος Τζέκος ήταν για κάμποσα χρόνια ο μόνος σοβαρός επαγγελματίας του χώρου. Έδειχνε το δρόμο, ρίσκαρε και έπαιζε το παιχνίδι τόσο βρόμικα όσο έπρεπε για να φτάσει ψηλά. Τούτη τη λεπτή γραμμή εξηγούσε όταν έλεγε το διάσημο πια: «Ντοπαρισμένος είναι όποιος πιάνεται». Ήξερε ότι λίγες ώρες κάνουν τη διαφορά. Τα αποτελέσματα της ευελιξίας αυτής πανηγυρίζαμε. Επιτυχίες εντυπωσιακές, τηλεοπτικές και εξόχως εθνικές. Ωστόσο, ας μην τρελαθούμε τελείως: η Κατερίνα και ο Κώστας ήταν δύο τεράστια ταλέντα, από αυτά που δεν βγάζει ξανά, ακόμα τουλάχιστον, ο ελληνικός κλασικός αθλητισμός. Δεν αρκούσε όμως αυτό.

Ο κόουτς ήξερε να χάνει στους αγώνες. Δεν θα έχανε ποτέ έξω απ’αυτούς. Γι’αυτό και ανέλαβε προσωπικά την περίθαλψη των τραυματιών του. Ούτε άμα τον θερμοπαρακαλούσαν όλοι οι εθελοντές του Ολυμπιακού χωριού, δεν θα τους άφηνε να κατουρήσουν. Έκτοτε, ελλείψει αμφιβολιών, δεν ξαναδίκασα ούτε εκείνον ούτε τους αναβάτες της μοτοσικλέτας. Πριν το τροχαίο είχε προηγηθεί παραβίαση του επιτρεπόμενου ορίου ταχύτητας και πολλών πινακίδων Stop. Το είχαν παρακάνει με το κρυφτούλι. Δεν έχει αντίπαλο το game over.

Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 2011

Οι νεολαίοι και το αυγό

Με αφορμή το νέο νομοσχέδιο για την παιδεία και την ανακοίνωση των βάσεων, ένα σχόλιο του Μάνου Χατζιδάκι πριν από 32 χρόνια.

Τι εννοούμε λέγοντας παιδεία; Την πληροφορία, την τεχνική, το δίπλωμα εξειδίκευσης που εξασφαλίζει γάμο, αυτοκίνητο και ακίνητο, με πληρωμή την πλήρη υποταγή του εξασφαλισθέντος, για, την πνευματική και ψυχική διάπλαση ενός ελεύθερου ανθρώπου, με τεχνική αναθεώρησης κι ονειρικής δομής, με αγωνία απολευθέρωσης και με διαθέσεις μιας ιπτάμενης φυγής προς τ’άστρα; Αυτή τη δεύτερη παιδεία την αποσιωπούν και δεν την δίνουν δωρεάν. Γιατί δεν συντηρεί και δεν υπηρετεί συστήματα. Αντίθετα, τα ελέγχει, τα αναθεωρεί και τ’αποδυναμώνει.