Παρασκευή 12 Ιουλίου 2013

Η μεταφυσική τιμή

Η εξέγερση δεν είναι με κανένα τρόπο μια διεκδίκηση ολοκληρωτικής ελευθερίας. Αντίθετα, η εξέγερση κάνει τη δίκη της ολοκληρωτικής ελευθερίας. Αμφισβητεί ακριβώς αυτή την απεριόριστη εξουσία που δίνει το δικαίωμα σε έναν ανώτερο να παραβιάζει το απαγορευμένο σύνορο. Ο επαναστατημένος, αντί να διεκδικεί μια γενική ανεξαρτησία, θέλει να αναγνωριστεί πως η ελευθερία έχει τα όριά της παντού όπου βρίσκεται μία ανθρώπινη ύπαρξη και το όριο είναι ακριβώς η δυνατότητα εξέγερσης αυτής της ύπαρξης. Εδώ βρίσκεται η βαθύτερη αιτία της επαναστατημένης αδιαλλαξίας. Όσο περισσότερο συνειδητοποιεί η εξέγερση πως διεκδικεί ένα δίκαιο όριο, τόσο περισσότερο αλύγιστη είναι. Ο επαναστατημένος απαιτεί αναμφίβολα μια κάποια ελευθερία για τον εαυτό του, αλλά δε ζητά ποτέ το δικαίωμα να καταστρέψει την ύπαρξη και την ελευθερία του άλλου. Δεν ταπεινώνει κανένα. Την ελευθερία που θέλει τη ζητάει για όλους […].

Είναι λοιπόν δυνατό να πούμε πως όταν η εξέγερση καταλήγει στην καταστροφή, είναι παράλογη. Επειδή ζητάει την ενότητα της ανθρώπινης φύσης, είναι δύναμη ζωής κι όχι θανάτου. Η βαθύτατη λογική της στηρίζεται στη δημιουργία κι όχι στην καταστροφή. Για να μείνει αυθεντικό το κίνημά της, δεν πρέπει να εγκαταλείπει πίσω του κανέναν από τους όρους της αντίφασης που το στηρίζουν. Πρέπει να είναι σύγκαιρα πιστό στο ναι που περιέχει και στο όχι που απομονώνουν οι μηδενιστικές ερμηνείες στην εξέγερση. Η λογική του επαναστατημένου είναι να θέλει να υπηρετήσει τη δικαιοσύνη για να μη μεγαλώνει την αδικία της κατάστασης τους ανθρώπου, να προσπαθεί να ακολουθήσει την καθάρια γλώσσα για να μην πυκνώνει το αιώνιο ψέμα και να στοιχηματίζει ενάντια στον πόνο των ανθρώπων υπέρ της ευτυχίας. Το μηδενιστικό πάθος που μεγαλώνει την αδικία και το ψέμα καταστρέφει με τη μανία του το παλιό του αίτημα και αφαιρεί έτσι τις καθαρότερες αιτίες της εξέγερσής του. Σκοτώνει γιατί τρελαίνεται όταν νιώθει πως  αυτός ο κόσμος είναι δοσμένος στο θάνατο. Η συνέπεια της εξέγερσης αντίθετα είναι να αρνιέται τη νομιμοποίηση του εγκλήματος, αφού αρχή της είναι η διαμαρτυρία ενάντια στο θάνατο.

Αλλά αν ο άνθρωπος ήταν ικανός να φέρει από μόνος του την ενότητα στον κόσμο, αν μπορούσε να κάνει να βασιλέψει μόνο με ένα διάταγμα η ειλικρίνεια, η αθωότητα και η δικαιοσύνη, θα ήταν ο ίδιος ο Θεός. Κι ακόμα, αν μπορούσε να κάνει όλα αυτά, η εξέγερση δεν θα είχε καμία αιτία πια. Υπάρχει εξέγερση γιατί το ψέμα, η αδικία και η βία δημιουργούν την κατάσταση του επαναστατημένου. Δεν μπορεί λοιπόν να ισχυριστεί απόλυτα πως ούτε θα σκοτώσει ούτε θα πει ψέματα χωρίς να απαρνηθεί την εξέγερσή του και να δεχτεί μια για πάντα το φόνο και το κακό. Αλλά δεν μπορεί επίσης να σκοτώνει και να λέει ψέματα, αφού το αντίστροφο κίνημα που θα νομιμοποιούσε το φόνο και τη βία θα κατέστρεφε έτσι τις αιτίες της εξέγερσής του. Ο επαναστατημένος λοιπόν δεν μπορεί να βρει ησυχία. Ξέρει το καλό και κάνει παρά τη θέλησή του το κακό. Η αξία που τον στηρίζει δεν του δίνεται μια για πάντα, πρέπει να τη συγκρατεί συνεχώς. Το είναι που κατακτά χάνεται αν μία νέα εξέγερση δεν το υποστηρίξει.

Πάντως αν δεν μπορεί πάντα να αποφεύγει το φόνο, άμεσα ή έμμεσα, μπορεί να δώσει όλη τη φλόγα και το πάθος του για να μειώσει τη δυνατότητα του εγκλήματος γύρω του. Και βυθισμένος μέσα στα σκοτάδια, η μεγαλύτερη αρετή του θα είναι να μην υποκύψει στο σκοτεινό τους ίλιγγο. Αλυσοδεμένος με το κακό, να τείνει προς το καλό. Αν τέλος σκοτώνει κι ο ίδιος, θα δεχτεί το θάνατο. Πιστός στις αρχές του, ο επαναστατημένος αποδείχνει με τη θυσία πως η πραγματική του ελευθερία δεν υπάρχει σε σχέση με το φόνο αλλά σε σχέση με τον ίδιο του το θάνατο. Ανακαλύπτει ταυτόχρονα τη μεταφυσική τιμή. Ο Καλιάγεφ παίρνει τότε τη θέση του κάτω από την κρεμάλα και δείχνει ολοφάνερα σε όλα τα αδέρφια του το ακριβές όριο όπου αρχίζει και τελειώνει η τιμή του ανθρώπου.

Αλμπέρ Καμύ, Ο Επαναστατημένος άνθρωπος, Εκδόσεις Μπουκουμάνη, Μετάφραση Τζούλιας Τσακίρη.

Υ.Γ Ο Καμύ δεν αναπτύσσει το ιδεολόγημα της μη βίας, το οποίο μαζί με τη θεωρία των άκρων, είναι ό,τι πιο χυδαίο έχει σκαρφιστεί το καθεστώς των μνημονίων. Καταδεικνύει όμως τις αντιφάσεις της εξέγερσης. Θέτει τα ερωτήματα που αφορούν στα όριά της, ρίχνει μία φιλοσοφική βόμβα στα σχέδια των ιδεολόγων που σκέφτονται με όρους μάζας, διχάζεται όπως οφείλει να κάνει ο διανοούμενος σύμφωνα με έναν δικό του ορισμό. Λίγο καιρό μετά θα ένιωθε αμφιβολίες για το βιβλίο αλλά και για τον ίδιο του τον εαυτό όπως θα πάθαινε κάθε έντιμος στοχαστής που ρισκάρει πολλά. Την αγωνία του για τον άνθρωπο ωστόσο δεν θα μπορούσαν να την αμφισβητήσουν ούτε οι μεγαλύτεροι εχθροί του.

Δεν υπάρχουν σχόλια: