Ηθικά συνταρακτικό

Όταν ανθούσε η παιδεία, η βαρβαρότητα ήταν εξ ορισμού ένας εφιάλτης από το παρελθόν. Τώρα πια ξέρουμε πως δεν είναι έτσι. Ξέρουμε πως η τυπική υπεροχή και η αριθμητική επέκταση της εκπαίδευσης δεν αντιστοιχούν σε μεγαλύτερη κοινωνική σταθερότητα και σε πολιτική ορθολογικότητα. Οι ευαπόδεικτες αρετές του γυμνασίου ή του λυκείου δεν εγγυώνται το πώς και το αν θα ψηφίσει η πόλη στο επόμενο δημοψήφισμα. Τώρα πια συνειδητοποιούμε ότι οι ακρότητες της συλλογικής υστερίας και της αγριότητας μπορεί να συνυπάρχουν με την παράλληλη συντήρηση και βεβαίως, με την περαιτέρω ανάπτυξη των θεσμών, της γραφειοκρατίας και των επαγγελματικών κωδίκων της υψηλής παιδείας. Μ’άλλα λόγια, οι βιβλιοθήκες, τα μουσεία, τα θέατρα, τα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα, στα οποία και μέσω των οποίων γίνεται κυρίως η μετάδοση των ανθρωπιστικών σπουδών και επιστημών, μπορεί κάλλιστα να ευδοκιμούν δίπλα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η διακριτικότητα και η ζωντάνια του έργου τους δεν αποκλείεται να υποφέρει κάτω από την περιβάλλουσα εντύπωση της βίας και του ελέγχου. Υποφέρει όμως απροσδόκητα λίγο. Η ευαισθησία (ιδιαίτερα του καλλιτέχνη), η νοημοσύνη, η επιμέλεια στη γνώση συνεχίζουν σαν να βρίσκονται σε ουδέτερη ζώνη. Επιπλέον γνωρίζουμε- κι εδώ η γνώση είναι απολύτως τεκμηριωμένη αλλά επ’ουδενί, για την ώρα, σε μια έλλογη ψυχολογία-ότι φανερά χαρίσματα λογοτεχνικής εμβάθυνσης και αισθητικής λεπτότητας μπορεί κάλλιστα να συνυπάρχουν με μια βάρβαρη, σαδιστική συμπεριφορά στο ίδιο άτομο. Άνθρωποι όπως ο Χανς Φρανκ, που οργάνωσε την Τελική Λύση στην ανατολική Ευρώπη, ήταν παθιασμένοι γνώστες και σε ορισμένες περιπτώσεις ερμηνευτές του Μπαχ και του Μότσαρτ. Γνωρίζουμε ότι μες στη γραφειοκρατία των βασανιστών και των υπευθύνων για τους φούρνους υπήρχαν άτομα που εντρυφούσαν στον Γκαίτε, που αγαπούσαν τον Ρίλκε. Η εύκολη δικαιολογία πως αυτοί οι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν τα ποιήματα που διάβαζαν ή τη μουσική που γνώριζαν και που την έπαιζαν τόσο καλά, δεν ευσταθεί. Απλούστατα δεν υπάρχει απόδειξη ότι όλοι αυτοί ήταν λιγότερο ευαίσθητοι στην ανθρώπινη μεγαλοφυΐα, στις ζωντανές ηθικές δυνάμεις της μεγάλης λογοτεχνίας και της τέχνης από οποιονδήποτε άλλο.

George Steiner, Στον Πύργο του Κυανοπώγωνα, Εκδόσεις Scripta, Μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζα.