Στροφή στην ποιότητα

«Η τέχνη κι η ποίηση δε μας βοηθούν να ζήσουμε. Η τέχνη και η ποίηση μας βοηθούνε να πεθάνουμε». Νίκος Εγγονόπουλος.

Ο Γκοντάρ είχε πει κάποτε για το «Νέο κύµα» κινηµατογραφιστών: «Ήµασταν σαν τους χριστιανούς στις κατακόµβες. Πιστεύαµε πως το σινεµά ήταν το ίδιο σηµαντικό όσο και το ψωµί». Μα πόσοι από μας συμμεριζόμαστε το πάθος του; Η δούκισσα του Μεν έλεγε: «Δεν μπορώ να κάνω χωρίς τα πράγματα που μου είναι αδιάφορα». Αυτό ακριβώς, το απαραίτητο αδιάφορο, έγινε το χαρούμενο σήμα κατατεθέν του πολιτισμού μας, η ίδια η ατμομηχανή του καταναλωτισμού. Ποιος κατάφερε να μη διαβάσει Ciao φέτος στην παραλία;

Κάποιοι επιμένουν να πεθαίνουν για να καταλάβουν πώς λειτουργεί ο κόσμος μας και κάποιοι δίνουν ακόμα και τη ζωή τους για να μη ξέρουν-πόσα θα ‘δινα κι εγώ για να μη μάθω. Οι πρώτοι δεν ξέρουν για ποιο λόγο θέλουν να ξέρουν-δεν τους καταλαβαίνει κανείς. Οι δεύτεροι δεν ξέρουν γενικότερα. Πώς να τους πείσεις να αφήσουν στην άκρη την άγνοιά τους όταν μονάχα αυτή είναι η πηγή της ευτυχίας τους; Όταν όπου ανακαλύπτουν κενό, πηγαίνουν και πέφτουν μέσα; Γιατί να θέλεις το κακό τους;

Τελευταία πάλι προετοιμαζόμαστε σκληρά για να την πατήσουμε σαν πρωτάρηδες. Ξεφυλλίζουμε εγχειρίδια σωτηρίας, δεχόμαστε συμβουλές ανυπαρξίας και συμβουλευόμαστε καταπραϋντικούς οδηγούς. Πώς θα ξοδεύουμε λιγότερα, πώς θα κάνουμε διακοπές φθηνότερα, πώς θα επιβιώσουμε στην κρίση; Οι αγαπητοί δημοσιογράφοι ξεχνούν να αναφέρουν τη χτυπητή αντίφαση ότι εφόσον ο κόσμος μαζευτεί, την ύφεση την έχουμε στο τσεπάκι μας-κάτι που υποτίθεται ευχόμαστε να αποφύγουμε και ζητάμε από τους τουρίστες να φάνε, να πιούνε και να ξοδέψουνε.

«Η αληθινή συντέλεια του κόσμου είναι η καταστροφή του πνεύματος, η δε άλλη εξαρτάται από το αδιάφορο πείραμα αν μετά την καταστροφή του πνεύματος μπορεί να υπάρχει ένας κόσμος» είχε γράψει ο Καρλ Κράους σε ένα φλογερό του κείμενο. Η νέα ιδέα είναι να το ρίξουμε στα γράμματα και τις τέχνες-που δεν ακούγεται καθόλου άσχημη. Αναμφίβολα μπορούν να μας βοηθήσουν αν ζητάμε αφύπνιση και όχι πιπίλα, σαλιάρα και νανούρισμα. Αν μάλιστα έχουμε βιβλιοθήκη στο σπίτι μας ας δοκιμάσουμε να την αφουγκραστούμε: Τόσα αριστουργήματα, τόσος μόχθος, τόσος ιδρώτας για να γραφτεί μία σελίδα που ίσως ανάψει μια φωτιά στα μυαλά των ανθρώπων να καταλήγει άραγε εδώ; Στις αγορές, τα χρηματιστήρια, τις τράπεζες, την υποχρεωτική λιτότητα και το ξήλωμα του κοινωνικού κράτους; Είναι επιθυμία μας να ζήσουμε χειρότερα; Τι θα έλεγε ένας αξιοπρεπής εξωγήινος για τον κόσμο μας; Πόσοι από μας θα ζήσουν χωρίς να προστρέξουν στη βοήθειά του;

Ενώ λοιπόν η σκέψη είναι καλή, η εκτέλεση εμπεριέχει προφανείς κινδύνους. Πρέπει εσπευσμένα να κλειδώσουμε τα θέατρα και να κάψουμε τα βιβλία, αν μας φαίνονται καλές λύσεις απόγνωσης. Η τέχνη, καθώς ακόμη παλεύει για να σωθεί από τον εαυτό της, είναι εξίσου ικανή να μας οδηγεί στο νόημα όσο είναι και στο να μας το αποκρύπτει. Δε χρειαζόμαστε περισσότερο αποπροσανατολισμό αλλά καινούριες πυξίδες. Ποιος αμφιβάλλει ότι η επίσημη ενημέρωση κάνει καλά τη δουλειά της; Μια χαρά μπορούμε να αποβλακωθούμε με το καινούριο πρόγραμμα του Mega και τα επικοινωνιακά παιχνίδια της κυβέρνησης.

«Μπορεί κανείς να αποκτηνωθεί με τον Όμηρο και τον Γκαίτε όσο και με τα πιο φτηνιάρικα προϊόντα» λέει κατηγορηματικά ο Μπρυκνέρ. Ο Στάινερ προκλητικότερα αναρωτιέται: «Όλοι αυτοί για τους οποίους ένα μεγάλο ποίημα, ένα φιλοσοφικό έργο, ένα θεώρημα είναι σε τελική ανάλυση η υπέρτατη αξία, μήπως δε βοηθούν τους εκτοξευτές ναπάλμ στρέφοντας αλλού το βλέμμα, καλλιεργώντας μια στάση αντικειμενικής λύπης ή ιστορικού σχετικισμού;». Δεν ξέρω αν βοηθούν «όλοι αυτοί», σίγουρα πάντως δε βοηθούν τους συνανθρώπους τους όταν η ενασχόληση τους με την τέχνη δε γίνεται έναυσμα για περαιτέρω ενεργοποίηση, εγρήγορση και ευαισθητοποίηση.

Ας το αναγνωρίσουμε. Ό,τι πίστεψαμε, δε μας έλαβε υπόψη του. Κάθε ιδέα βρήκε στέγη και σε διαφορετική πέτρα. Κι εμείς εξακολουθούμε να σκοντάφτουμε πρόθυμα πάνω σε όλες, χωρίς να έχουμε σκεφτεί ποιες και πόσες απ’ αυτές θα βάλουμε στο όχημά μας για να μην το παίρνει ο αέρας. Στο δρόμο μας, μας περιμένουν ανυπόμονα ισάριθμοι σωτήρες. Όταν θα αρχίσουμε να διασκεδάζουμε με τα παλιά μας λάθη στα δύσβατα μονοπάτια των ιδεών, θα έχουμε καταφέρει να εκδιώξουμε και τον τελευταίο Θεό πάνω απ' το κεφάλι μας.

Ο κόσμος ωστόσο μοιάζει ακόμα να προσπαθεί να παγιδεύσει όλο το φως έξω του με στόχο την τελική του εξόντωση από έλλειψη οξυγόνου, πραγματοποιώντας την τελευταία του φαντασίωση. Οι λάτρεις της τέχνης, βλέποντας τον γκρεμό πεντακάθαρα μπροστά μας, αλαζονικά επιμένουν: Όλοι θα κριθούν κάποτε από την ομορφιά που θα χωρέσουν μέσα τους. Ίσως. Σίγουρα δεν είναι ηλίθιος αυτός που θέτει ερωτήματα ενώ όλοι φαίνεται να έχουν τις απαντήσεις-δίχως να περιμένουν τη διαρροή. Ο χρόνος όμως πιέζει-και ίσως ήρθε η ώρα να ρισκάρουμε μία. Ας ξαναδιαβάσουμε πρώτα το Σύνταγμα κι έπειτα ας ανοίξουμε τον Ελύτη.

Ό,τι δε μένει: Μονάχα αυτό είναι ζωντανό. Μια μάχη έχει μείνει για να χαθεί και πρέπει γρήγορα να βρούμε το σπαθί μας και να πηδήξουμε στη φωτιά. Η αλλαγή θα εμφανιστεί σα μια μικρή ρυτίδα, σαν ένα σημάδι από μια πληγή της μάχης που υποχρεωτικά δίνουμε και δεν είναι άλλη απ' τη μάχη για την επιβίωση. Η ελπίδα θα γεννηθεί με το ζόρι αν χρειαστεί, με μια ωραιότατη καισαρική. Είναι δική μας δουλειά, από σήμερα κιόλας, να αρχίσουμε να διαφωνούμε.