Τρίτη 14 Απριλίου 2015

Μια εγγυημένη προφητεία

Οι μεγάλες μυθολογίες που οικοδομήθηκαν στη Δύση από τις αρχές του 19ου αιώνα δεν αποτελούν μόνο απόπειρες να πληρωθεί το κενό που άφησε η παρακμή της χριστιανικής θεολογίας και του χριστιανικού δόγματος. Είναι καθεαυτές ένα είδος θεολογίας της υποκατάστασης. Πρόκειται για συστήματα πίστης και επιχειρηματολογίας τα οποία ενδέχεται να διακρίνονται για τη σφοδρή αντιθρησκευτικότητά τους, να θέτουν ίσως ως αρχή έναν κόσμο δίχως Θεό και να αρνούνται τη μετά θάνατον ζωή, όμως η δομή τους, οι φιλοδοξίες τους, οι αξιώσεις τους από τους πιστούς, είναι βαθιά θρησκευτικές τόσο από πλευράς στρατηγικής όσο και αποτελέσματος. Με άλλα λόγια, όταν σκεφτόμαστε το Μαρξισμό, όταν εξετάζουμε τις φροϋδικές και γιουνγκιανές διαγνώσεις για τη συνείδηση, όταν εξετάζουμε τη θεωρία της στρουκτουραλιστικής ανθρωπολογίας για τον άνθρωπο, όταν εξετάζουμε όλα αυτά τα συστήματα από την οπτική γωνία της μυθολογίας, τα βλέπουμε ως καθολικά σύνολα, οργανωμένα βάσει κανόνων, ως συμβολικές εικόνες του νοήματος του ανθρώπου και της πραγματικότητας. Και όταν τα αναλύσουμε, θα διαπιστώσουμε ότι, αν και αρνούνται την παραδοσιακή θρησκεία (επειδή το καθένα μάς λέει, κοίταξε να δεις, δεν χρειαζόμαστε πλέον την παλιά εκκλησία- τέρμα το δόγμα, τέρμα η θεολογία), αποτελούν συστήματα που σε κάθε αποφασιστικό στάδιο φέρνουν τα σημάδια ενός θεολογικού παρελθόντος.

Επιτρέψτε μου να επιμείνω. Πρόκειται για τον πυρήνα των όσων διατείνομαι και ελπίζω να είμαι αρκετά σαφής. Αυτά τα μεγάλα κινήματα, αυτές οι σημαντικές χειρονομίες της φαντασίας που προσπάθησαν να αντικαταστήσουν τη θρησκεία, και ειδικότερα το Χριστιανισμό, στη Δύση έχουν τρομερή ομοιότητα με τις εκκλησίες, με τη θεολογία που θέλουν να αντικαταστήσουν. Και ίσως θα έπρεπε να τονίσουμε ότι σε όλες τις μεγάλες μάχες αρχίζουμε να μοιάζουμε με τους αντιπάλους μας. Φυσικά αυτή είναι μόνο η μια άποψη όσον αφορά τα μεγάλα φιλοσοφικά, πολιτικά, ανθρωπολογικά κινήματα τα οποία κυριαρχούν σήμερα στο προσωπικό μας περιβάλλον. Ο πεπεισμένος μαρξιστής, ο κλινικός ψυχαναλυτής, ο στρουκτουραλιστής ανθρωπολόγος θα δυσανασχετήσει με τη σκέψη ότι οι απόψεις του, οι αναλύσεις του για τη θέση του ανθρώπου, είναι μυθολογίες και αλληγορικά κατασκευάσματα άμεσα προερχόμενα από τη θρησκευτική εικόνα του κόσμου την οποία επιδιώκει να αντικαταστήσει. Η ιδέα θα τον εξόργιζε. Και η οργή του δεν είναι αβάσιμη.

Δεν επιθυμώ, ούτε είμαι σε θέση να κάνω, λόγου χάρη, τεχνικής φύσεως παρατηρήσεις όσον αφορά στη μαρξιστική θεωρία της υπεραξίας, τη φροϋδική περιγραφή της λίμπιντο και του Id (Αυτό), την περίπλοκη σχέση της συγγένειας και της γλωσσολογικής δομής της ανθρωπολογίας του Λεβί-Στρως. Το μόνο που ελπίζω να πετύχω είναι να επισύρω την προσοχή σας σε ορισμένα ισχυρά, επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά και χειρονομίες όλων αυτών των «επιστημονικών» θεωριών. Θέλω να δείξω ότι τα εν λόγω χαρακτηριστικά στοιχεία αντικατοπτρίζουν άμεσα τις συνθήκες που άφησε πίσω της η παρακμή της θρησκείας και μια βαθιά εδραιωμένη νοσταλγία για το απόλυτο. Αυτή η νοσταλγία- η τόσο βαθιά ριζωμένη, θαρρώ, σε όλους μας- είναι άμεσο αποτέλεσμα της παρακμής του δυτικού ανθρώπου και της δυτικής κοινωνίας, της αρχαίας και υπέροχης αρχιτεκτονικής της θρησκευτικής βεβαιότητας. Σήμερα, στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή του 20ου αιώνα, διψάμε όσο ποτέ άλλοτε για μύθους, για μια καθολική εξήγηση: διψάμε για μια εγγυημένη προφητεία.

George Steiner, Νοσταλγία του απόλυτου, Εκδόσεις Άγρα, Μετάφραση Παλμύρας Ισμυρίδου.

Δεν υπάρχουν σχόλια: